مصرف برنج برای افراد دیابتی؛ چه نوع برنجی مفیدتر است؟

وقتی صحبت از مصرف برنج برای افراد دیابتی می‌شود، اولین فکری که به ذهن بسیاری از ما می‌رسد، خداحافظی با این غذای محبوب است. اما آیا واقعا برای کنترل قند خون باید این غذای پرطرفدار را کنار گذاشت برنج، به عنوان یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر وعده‌های غذایی در بسیاری از نقاط جهان، یک منبع مهم کربوهیدرات محسوب می‌شود و به همین دلیل بیماران مبتلا به دیابت نگران تاثیر آن بر سطح گلوکز خون خود هستند. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که برای کنترل دیابت باید به طور کامل از این غله پرطرفدار صرف نظر کنند، اما تحقیقات علمی جدید نشان می‌دهد که حذف کامل ضروری نیست. در این مقاله از طبیعت، راهنمای جامعی را برای مدیریت مصرف برنج برای افراد دیابتی ارائه خواهیم داد تا بتوانید با آگاهی کامل، این دانه ارزشمند و مفید را در رژیم روزانه خود بگنجانید.

آیا مصرف برنج برای افراد دیابتی مجاز است؟

پاسخ کوتاه این است: بله! مصرف برنج برای افراد دیابتی مجاز است، اما این مجاز بودن وابسته به درک مکانیسم تأثیر کربوهیدرات‌ها بر بدن و رعایت شرایط دقیق است. اصلی‌ترین فاکتور در این زمینه، شاخص گلیسمی (GI) است؛ شاخصی که سرعت و میزان افزایش قند خون پس از مصرف یک غذا را اندازه‌گیری می‌کند.

برنج سفید معمولی، به ویژه انواع دانه کوتاه و تصفیه شده، شاخص گلیسمی بالایی دارد که معمولا بین ۷۰ تا ۹۴ متغیر است. این بدان معناست که این نوع برنج خیلی زود هضم می‌شود و افزایش ناگهانی و شدید قند خون را به همراه دارد؛ اتفاقی که برای افراد دیابتی نامطلوب است. تحقیقات گسترده‌ای این موضوع را تأیید کرده‌اند. به عنوان مثال، یک مطالعه بزرگ که در دانشگاه هاروارد انجام شد و بیش از ۳۵۰ هزار نفر را مورد بررسی قرار داد، نشان داد که مصرف منظم و زیاد برنج سفید با افزایش قابل توجه خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ مرتبط است. این پژوهش مشخص کرد که هر پیمانه اضافی برنج سفید در روز، تا ۱۰ درصد خطر دیابت را افزایش می‌دهد.

با این حال، این یافته‌ها به معنای ممنوعیت کامل مصرف برنج سفید نیست. محققان معتقدند برنج‌هایی که دارای فیبر یا نشاسته مقاوم بیشتری هستند، به آرامی هضم می‌شوند و در نتیجه آزادسازی گلوکز را در جریان خون به صورت تدریجی تضمین می‌کنند. این نوع برنج‌ها، گزینه‌های بسیار بهتری برای مدیریت مصرف برنج برای افراد دیابتی هستند. در نتیجه، مجاز بودن مصرف برنج کاملا بستگی به نوع انتخابی شما و میزان کنترل شده‌ای دارد که برای جلوگیری از نوسانات قند خون به کار می‌برید.

با محصولات ما بیشتز آشنا شوید: برنج هاشمی طبیعت

بهترین نوع برنج برای افراد مبتلا به دیابت

انتخاب درست برنج می‌تواند تأثیر زیادی در کنترل قند خون داشته باشد. برای افرادی که به دنبال مدیریت دیابت خود هستند، انواع خاصی از برنج به دلیل محتوای فیبر بیشتر، شاخص گلیسمی پایین‌تر و مواد مغذی فراوان می‌توانند مفید باشند، از جمله:

۱.  برنج قهوه‌ای

برنج قهوه‌ای یکی از بهترین و پرطرفدارترین گزینه‌ها برای افراد دیابتی است. این نوع برنج، یک غلات کامل محسوب می‌شود که سبوس (لایه بیرونی فیبردار) و جوانه آن حفظ شده است. همین امر باعث می‌شود که فیبر و مواد مغذی ضروری مانند منیزیم در آن بسیار بالاتر از برنج سفید باشد. شاخص گلیسمی برنج قهوه‌ای در محدوده متوسط (حدود ۵۰ تا ۵۵) قرار دارد.

۲. برنج سوپر باسماتی

برنج سوپر باسماتی پاکستانی طبیعت، به دلیل بافت سبک و محتوای نشاسته مقاوم، نسبت به برنج سفید دانه کوتاه، گزینه مناسب‌تری برای افراد دیابتی است. شاخص گلیسمی برنج سوپر باسماتی معمولا در محدوده متوسط (۵۰ تا ۵۸) قرار می‌گیرد که آن را به گزینه‌ای بهتر برای مصرف افراد دیابتی تبدیل می‌کند. این برنج حاوی مس و منیزیم است و هضم کندتری نسبت به انواع برنج‌های دیگر دارد. در زمان خرید برنج می‌توانید این مورد را به عنوان گزینه مناسب برای افراد دیابتی در نظر بگیرید.

البته، برنج سفید باکیفیت، مانند برنج ایرانی طبیعت، نیز دارای ویژگی‌های مشابهی با برنج سوپر باسماتی مرغوب هستند که می‌توانند در صورت مصرف به اندازه، در رژیم دیابتی گنجانده شوند.

۳.  برنج پاربویل

برنج پاربویل (Parboiled Rice) که با نام برنج آبکش شده یا نیم‌پز نیز شناخته می‌شود، طی یک فرآیند بخاردهی و خشک کردن قبل از پوست‌کنی فرآوری می‌شود. این فرآیند باعث می‌شود که مواد مغذی و فیبر از سبوس به درون دانه برنج منتقل شوند و ساختار نشاسته تغییر کند. در نتیجه، این برنج شاخص گلیسمی پایین‌تری (حدود ۵۰ تا ۶۰) پیدا می‌کند.

۴. برنج‌های رنگی (سیاه و قرمز)

برنج سیاه دارای یکی از پایین‌ترین شاخص‌های گلیسمی (حدود ۴۲ تا ۴۵) در میان انواع برنج است. این برنج سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های آنتوسیانین است که خواص ضد التهابی دارند. برنج قرمز نیز با شاخص گلیسمی حدود 55، منبع خوبی از فلاونوئیدها و فیبر است که به سیری طولانی‌مدت و کنترل وزن کمک می‌کند. این برنج‌های رنگی به عنوان بهترین نوع برنج برای مصرف افراد مبتلا به دیابت در نظر گرفته می‌شوند.

زمان و روش صحیح مصرف برنج برای دیابتی‌ها

صرف نظر از این‌که چه نوع برنجی انتخاب می‌کنید، نحوه پخت، زمان مصرف و میزان مصرف از عوامل حیاتی در کنترل قند خون هستند. در ادامه، به بررسی عوامل مهمی می‌پردازیم که افراد دیابتی در مصرف برنج باید رعایت کنند.

۱. کنترل میزان مصرف برنج

مهم‌ترین استراتژی در مصرف برنج برای افراد دیابتی، محدود کردن سهم غذایی است. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که یک وعده برنج پخته نباید از نصف پیمانه یا حدود ۱۵۰ گرم تجاوز کند. یک پیمانه پر از برنج سفید می‌تواند حاوی معادل ۱۸ قاشق چای‌خوری قند باشد. بنابراین، کاهش اندازه سهم، میزان قند ورودی به بدن را به شدت کنترل می‌کند. سازمان‌های بهداشتی توصیه می‌کنند که برنج (یا سایر غلات نشاسته‌ای) باید تنها حدود یک چهارم بشقاب غذایی شما را تشکیل دهد، در حالی که نصف بشقاب باید به سبزیجات غیرنشاسته‌ای و یک چهارم باقیمانده به منابع پروتئینی اختصاص یابد. در صورت مصرف اندازه، می‌توانید حتی برنج ایرانی را نیز در بشقاب غذایی خود قرار دهید.

۲. پخت برنج به روش صحیح

یکی از موثرترین تکنیک‌ها برای کاهش تأثیر برنج بر قند خون، افزایش نشاسته مقاوم آن است. نشاسته مقاوم در روده کوچک هضم نمی‌شود و به گلوکز (قند) تبدیل نمی‌شود. در نتیجه، این نشاسته مانند فیبر عمل می‌کند و سرعت هضم را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود قند با سرعت بسیار کمتری وارد جریان خون شود و از اوج گرفتن ناگهانی قند خون پس از غذا جلوگیری می‌کند.

برای این کار، کافی است به روش زیر فرآیند رتروگراداسیون نشاسته را روی برنج ایرانی طبیعت یا سایر انواع برنج سفید انجام دهید:

• سرد کردن برنج: پس از پخت، برنج را به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت در یخچال نگهداری کنید. سرد کردن باعث تبدیل بخشی از نشاسته هضم‌پذیر به نشاسته مقاوم می‌شود.
• گرم کردن مجدد: برنج سرد شده را دوباره گرم کنید و از فواید نشاسته مقاوم بهره‌مند شوید.
• افزودن چربی‌های سالم: تحقیقات نشان داده‌اند که افزودن یک قاشق چای‌خوری از یک چربی سالم، مانند روغن زیتون یا روغن مایع طبیعت، به آب پخت برنج و سپس سرد کردن آن، می‌تواند نشاسته مقاوم را تا ۱۰ برابر افزایش دهد. هنگام استفاده از روغن مایع، توجه کنید که کیفیت آن برای پروفایل لیپیدی افراد دیابتی مناسب باشد. حتما از روغن‌های باکیفیت و مفید مانند روغن طبیعت استفاده کنید.

با محصولات ما بیشتر آشنا شوید: کنسرو ماهی تن طبیعت

۳. ترکیب مناسب غذاها

ترتیب و ترکیب غذاها در یک وعده نقش مهمی در کنترل سطح قند خون ایفا می‌کند. در زمان غذا خوردن، به موارد زیر دقت کنید:

• ابتدا سبزیجات (فیبر) و سپس پروتئین (مانند گوشت یا مرغ) و در نهایت کربوهیدرات (برنج) را مصرف کنید. این ترتیب به کند شدن سرعت تخلیه معده و کاهش اوج قند خون پس از غذا کمک می‌کند.
•  افزودن مواد اسیدی مانند سرکه سیب یا آب‌لیمو به وعده غذایی حاوی برنج می‌تواند فرآیند تبدیل نشاسته به قند را آهسته کند.
• مصرف برنج همراه با حبوبات (مانند لوبیا یا عدس) به دلیل محتوای فیبر و پروتئین بالای حبوبات، به کاهش پاسخ گلیسمی کلی وعده کمک می‌کند.

جایگزین‌های سالم برای برنج در رژیم دیابتی

برای افرادی که به دنبال کاهش شدید کربوهیدرات یا افزایش تنوع غذایی در رژیم غذایی دیابتی خود هستند، جایگزین‌های بسیاری وجود دارد که می‌توانند به جای برنج استفاده شوند. این جایگزین‌های سالم عبارتند از:

۱. کینوآ

کینوآ (Quinoa) یک شبه‌غله است که به دلیل محتوای پروتئین بالاتر و داشتن تمام اسیدهای آمینه ضروری، به عنوان یک پروتئین کامل شناخته می‌شود. این جایگزین برنج، فاقد گلوتن و سرشار از مواد مغذی مهم مانند منیزیم است که در متابولیسم انسولین نقش دارد. کینوآ به دلیل داشتن فیبر زیاد، شاخص گلیسمی پایین‌تری نسبت به برنج سفید دارد و احساس سیری طولانی‌مدتی ایجاد می‌کند.

۲. برنج کنجاک یا شیراتاکی

برنج کنجاک یا شیراتاکی (Konjac/Shirataki Rice)  کربوهیدرات نزدیک به صفر دارد. این برنج از ریشه گیاه کنجاک تهیه شده و حاوی فیبری به نام گلوکومانان است. شاخص گلیسمی این برنج بسیار پایین (حدود ۱۷) و بار گلیسمی آن تقریبا صفر است. مطالعات روی بیماران دیابتی نوع ۲ نشان داده است که مصرف محصولات کنجاک می‌تواند به کاهش قند خون ناشتا و هموگلوبین A1c کمک کند، که همین موضوع، این برنج را به یک انتخاب فوق‌العاده برای رژیم دیابتی تبدیل می‌کند.

۳. ارزن

ارزن‌ها یک گروه از غلات هستند که اخیرا به دلیل خواص ضد دیابتی توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. ارزن‌ها دارای محتوای فیبر بالا و شاخص گلیسمی پایینی هستند. فیبر موجود در آن‌ها به کند کردن هضم و جذب قند کمک می‌کند و در نتیجه مانع از افزایش ناگهانی گلوکز خون می‌شود. انواع خاصی از ارزن، مانند ارزن دم روباهی، دارای نشاسته مقاوم زیادی هستند که تاخیر در تخلیه معده و کاهش سطح گلوکز پس از غذا را تضمین می‌کنند.

۴. گندم سیاه

تحقیقات نشان می‌دهند که گندم سیاه می‌تواند به پیشگیری از دیابت کمک کند و برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است مزایایی در کنترل قند خون آن‌ها داشته باشد. گندم سیاه سرشار از دی-کایرو-اینوزیتول (D-chiro-inositol) است که نقش مهمی در تنظیم متابولیسم گلوکز ایفا می‌کند.

نتیجه‌گیری

مصرف برنج برای افراد دیابتی نیازمند آگاهی، انتخاب دقیق و مدیریت است، نه حذف کامل. شما می‌توانید با رعایت اصول علمی، برنج را در رژیم غذایی خود حفظ کنید. سه استراتژی کلیدی را به خاطر بسپارید: اول، نوع برنج را به سمت گزینه‌هایی با شاخص گلیسمی کم (مانند برنج قهوه‌ای، برنج سوپر باسماتی یا برنج رنگی) تغییر دهید. دوم، اندازه و مقدار را کنترل (حداکثر نصف پیمانه) و آن را با پروتئین و فیبر ترکیب کنید. سوم، از روش‌های پخت صحیح مانند سرد کردن برنج برای افزایش نشاسته مقاوم استفاده کنید. همچنین در زمان خرید برنج، به سراغ برنج‌های باکیفیت مانند برنج طبیعت بروید.